Συνθήκες κράτησης και θεμελιώδη δικαιώματα των κρατουμένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Περίπου 569 000 άνθρωποι βρίσκονται επί του παρόντος υπό κράτηση στην ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων έχει επισημάνει διαρθρωτικά προβλήματα σε πολλά κράτη μέλη (όσον αφορά τις συνθήκες κράτησης, την πρόσβαση σε περίθαλψη, τους οικογενειακούς δεσμούς, κ.λπ.). Ο υπερπληθυσμός των φυλακών σε ορισμένες χώρες οξύνει τις δυσκολίες αυτές. Παρά το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) έχει επανειλημμένως εκδώσει σε υποθέσεις σχετικά με αυτό το θέμα πιλοτικές αποφάσεις βάσει των οποίων τα κράτη μέλη υποχρεούνται να εφαρμόζουν αποτελεσματικά μέσα έννομης προστασίας, εξακολουθεί να είναι δύσκολο για τους κρατούμενους να προσφύγουν αποτελεσματικά στη δικαιοσύνη. Στις 30 Ιανουαρίου 2020, το ΕΔΑΔ εξέδωσε καταδικαστική απόφαση εις βάρος της Γαλλίας για παραβίαση των άρθρων 3 και 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Η κατάσταση αυτή, η οποία είναι συνυφασμένη με την απουσία κοινών ελάχιστων προτύπων, θέτει σε κίνδυνο το κράτος δικαίου και τη δικαστική συνεργασία, επηρεάζοντας, για παράδειγμα, την εφαρμογή της νομοθετικής πράξης σχετικά με το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, το οποίο ορισμένα κράτη μέλη αρνούνται να εκτελέσουν.

Τα τελευταία έτη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ζητήσει πολλές φορές να θεσπιστούν νομοθετικές πράξεις σχετικά με τα δικαιώματα των κρατουμένων και να εγκριθούν πρότυπα κράτησης σε επίπεδο ΕΕ.

Δεδομένης της σημασίας του δικαστικού ελέγχου όσον αφορά τις συνθήκες κράτησης για τη διασφάλιση αποτελεσματικής δικαστικής συνεργασίας (ΔΕΕ, C-128/18), θα αναλάβει η Επιτροπή δεσμεύσεις για βελτιωμένο συντονισμό της πολιτικής σχετικά με τα σωφρονιστικά καταστήματα, ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού προς τα θεμελιώδη δικαιώματα, αναλαμβάνοντας δράση με σκοπό την ενίσχυση των δικονομικών δικαιωμάτων των κρατουμένων και τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης; Εάν ναι, τι είδους δράση πρόκειται να αναλάβει;

Απάντηση:

Δεν υπάρχουν επί του παρόντος ειδικοί κανόνες της ΕΕ σχετικά με τις συνθήκες κράτησης στις φυλακές(1). Ωστόσο, τα κράτη μέλη έχουν συμφωνήσει να τηρούν τα υφιστάμενα πρότυπα του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με το θέμα αυτό, όπως είναι οι Ευρωπαϊκοί Σωφρονιστικοί Κανόνες του 2006(2).

Η Επιτροπή συνεργάζεται στενά με το Συμβούλιο της Ευρώπης για την αντιμετώπιση σχετικών ζητημάτων, όπως είναι ο υπερπληθυσμός των φυλακών. Για τον σκοπό αυτό, τον Απρίλιο του 2019 η Επιτροπή συνδιοργάνωσε διάσκεψη υψηλού επιπέδου με θέμα τον υπερπληθυσμό των φυλακών(3). Από το 2016 η Επιτροπή παρέχει επίσης άμεση επιχορήγηση στο Συμβούλιο της Ευρώπης, με στόχο τη λειτουργία του Ευρωπαϊκού Φόρουμ των ανεξάρτητων φορέων παρακολούθησης των φυλακών, των επονομαζόμενων εθνικών μηχανισμών πρόληψης (ΕΜΠ). Αυτό επιτρέπει στους συγκεκριμένους φορείς να συνέρχονται τακτικά στο πλαίσιο ενός άτυπου δικτύου, προκειμένου να συζητούν θέματα κράτησης και να ανταλλάσσουν βέλτιστες πρακτικές(4).

Σε επίπεδο ΕΕ, τον Δεκέμβριο του 2019 εγκρίθηκαν τα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με λύσεις εναλλακτικές της κράτησης(5), με στόχο την αποφυγή του υπερπληθυσμού των φυλακών.

Οι έξι οδηγίες που εκδόθηκαν για την ενίσχυση των δικαιωμάτων των υπόπτων και των κατηγορουμένων, τα οποία έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο ΕΕ,(6) προβλέπουν ορισμένες δικονομικές εγγυήσεις στο πλαίσιο των ποινικών διαδικασιών, μεταξύ άλλων και κατά τη διάρκεια της προφυλάκισης.

(1) Βλέπε επίσης την απάντηση της Επιτροπής στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 5ης Οκτωβρίου 2017, σχετικά με τα σωφρονιστικά συστήματα και τις συνθήκες κράτησης στις φυλακές [2015/2062(INI)].

(2) Σύσταση Rec (2006)2 της Επιτροπής Υπουργών προς τα κράτη μέλη σχετικά με τους Ευρωπαϊκούς Σωφρονιστικούς Κανόνες.

(3) https://www.coe.int/en/web/cdpc/high-level-conference-on-prison-overcrowding

(4) Για το Ευρωπαϊκό Φόρουμ των εθνικών μηχανισμών πρόληψης (ΕΜΠ) βλέπε: https://www.coe.int/en/web/national-implementation/european-npm-forum-phase-2-. . Στο πλαίσιο αυτής της άμεσης επιχορήγησης, η Επιτροπή χρηματοδοτεί επίσης τη συλλογή ετήσιων στατιστικών από το Συμβούλιο της Ευρώπης στον τομέα της ποινικής δικαιοσύνης, που είναι ευρύτερα γνωστές ως SPACE (Statistiques Pénales Annuelles du Conseil de l’Europe), διασφαλίζοντας την εφαρμογή κοινής μεθοδολογίας εργασίας για την ενίσχυση της συγκρισιμότητας των δεδομένων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Βλέπε https://www.coe.int/en/web/prison/eu/council-of-europe-project

(5) Συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με μέτρα εναλλακτικά της κράτησης: η χρήση μη στερητικών της ελευθερίας κυρώσεων και μέτρων στον τομέα της ποινικής δικαιοσύνης 2019/C 422/06, ST/14546/2019/REV/1.

(6) Οδηγία 2010/64/ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα σε διερμηνεία και μετάφραση, οδηγία 2012/13/ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης, οδηγία 2013/48/ΕΕ σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο, οδηγία (ΕΕ) 2016/343 σχετικά με την ενίσχυση ορισμένων πτυχών του τεκμηρίου αθωότητας, οδηγία (ΕΕ) 2016/800 σχετικά με τις δικονομικές εγγυήσεις για τα παιδιά που είναι ύποπτοι ή κατηγορούμενοι στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών και οδηγία (ΕΕ) 2016/1919 σχετικά με τη δικαστική αρωγή.